Toekomstbestendig arbeidsongeschiktheidsstelsel

De vele regels, lange wachtrijen bij het UWV, personen zonder uitkering of leven onder het bestaansminimum. Een greep uit de redenen voor het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) om een onderzoek in te laten stellen. In december 2022 heeft de Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS) het verzoek gekregen om een probleemanalyse op te stellen met betrekking tot het huidige arbeidsongeschiktheidsstelsel. Op 29 februari 2024 heeft OCTAS een advies uitgebracht voor een nieuw stelsel. In dit artikel lichten we je graag de wijzigingen, impact en het vervolg toe.

De probleemanalyse

Uit de probleemanalyse van OCTAS is naar voren gekomen dat het huidige stelsel te complex is. Daarnaast draagt het voor veel mensen bij aan onzekerheid over werk en inkomen. Naast de complexiteit en de onzekerheid worden mensen zonder een arbeidsovereenkomst en met een arbeidshandicap nauwelijks begeleid tijdens het verzuimproces. Deze uitkomsten vragen om een andere uitvoering van het huidige stelsel. In het advies aan het SZW komt OCTAS met drie verschillende varianten voor een mogelijk nieuw arbeidsongeschiktheidsstelsel. Hieronder volgt een samenvatting van de drie varianten.

Preventie als eerste pijler

Uit onderzoek van OCTAS is gebleken dat gezonde, weerbare en fittere mensen die zich gewaardeerd voelen, minder risico lopen om voor een langere periode ziek uit te vallen. Daarom is preventie de grootste pijler van het nieuwe arbeidsongeschiktheidsstelsel. OCTAS is dan ook van mening dat arbeidsongeschiktheid in veel gevallen voorkomen kan worden. Een gezonde werkomgeving zal hierin bijdragen aan een laag ziekteverzuim, en biedt daarnaast meer kansen en mogelijkheden voor de re-integratie. Zowel de werknemer als de werkgever zijn volgens de Arbeidsomstandighedenwet verantwoordelijk voor een gezonde werkomgeving. De huidige aanpak hiervan blijkt echter niet voldoende te zijn. Volgens OCTAS moet preventie meer aandacht krijgen in het arbeidsongeschiktheidsstelsel dan tot op heden is verkregen.

Drie varianten

Naast het voorkomen van arbeidsongeschiktheid zijn inkomensondersteuning en re-integratie de voornaamste doelen van het nieuwe arbeidsongeschiktheidsstelsel. Op basis van deze drie pijlers heeft OCTAS een voorstel gedaan van drie verschillende varianten: ‘Huidige stelsel beter’, ‘Werk staat voorop’ en ‘Basis voor werkenden’. Elke variant richt zich op de aanpak van de gesignaleerde knelpunten uit het onderzoek. Daarnaast wordt er in de ‘gids in doolhof’ gekeken naar het verlichten van de knelpunten voor niet-werkenden en mensen met een arbeidshandicap.

1. Huidig stelsel beter

De eerste variant richt zich op het verbeteren van het huidige stelsel. Het stelsel wordt minder complex, begrijpelijker en menselijker gemaakt. Mensen komen bijvoorbeeld eerder in aanmerking voor een WIA-uitkering door het verlagen van de arbeidsongeschiktheidsdrempel van 35% naar 25%. Bovendien zal het uitkeringsregime worden aangepast naar één uitkeringsregeling waardoor de IVA en de WGA met alle sub-regelingen komen te vervallen. Tenslotte zal het voor werkgevers aantrekkelijker gemaakt worden om arbeidsgehandicapten in dienst te nemen en komt er een aparte route voor zelfstandigen.

2. Werk staat voorop

In de tweede variant ligt de nadruk op wat mensen nog wél kunnen, in plaats van op wat ze niet meer kunnen. Het huidige stelsel – waarbij de focus ligt op de arbeidsongeschiktheidsbeoordeling – zal worden omgekeerd, waarbij de focus komt te liggen op de re-integratie. Dit zal worden gedaan door de re-integratie periode te verlengen naar 3 tot 5 jaar. De wachttijd blijft echter twee jaar. Tijdens de verlengde re-integratie periode ontvangt de persoon een re-integratieuitkering en vindt er intensieve begeleiding plaats om passend werk te vinden. Het label arbeidsongeschiktheid wordt door deze methode minder snel verkregen, deze beoordeling vindt namelijk pas plaats na de re-integratie periode. Mensen die dan niet in staat blijken te zijn om te kunnen re-integreren, komen dan in aanmerking voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering. De toegangseisen voor deze uitkering zullen strenger zijn dan die van het huidige stelsel.

3. Basis voor werkenden

De laatste variant biedt een scenario waarbij de arbeidsongeschiktheidsregeling voor alle werkenden gelijk is, zowel voor werknemers als voor zelfstandigen. Hierbij zal er één basisverzekering zijn voor ziekte en arbeidsongeschiktheid. De verzekering biedt een inkomensbescherming ongeacht de mate van arbeidsongeschiktheid. De arbeidsongeschiktheidsdrempel van 35% blijft van toepassing, waarbij iedereen boven de 35% recht heeft op een uitkering ter hoogte van het sociaal minimum. Daarnaast zal er voor de werkenden een verplichte aanvullende verzekering zijn. De hoogte van de aanvullende uitkering hangt af van het arbeidsongeschiktheidspercentage. In tegenstelling tot de werkenden blijven zelfstandigen aangewezen op de private aanvullende verzekeringen. Daarnaast zal er een publieke re-integratiedienstverlener opereren via het Regionale Re-integratiedienstloket (RRL) met vestigingen in alle regio’s. Deze organisatie zal nauw samenwerken met de gemeente en begeleidt de werkgevers intensief bij het re-integratietraject.

Gids in doolhof

Naast de drie varianten biedt OCTAS een gids met betrekking tot de knelpunten in het huidige arbeidsongeschiktheidsstelsel voor niet-werkenden en mensen met een arbeidshandicap. De nadruk in een nieuw stelsel zal komen te liggen op de intensieve begeleiding van mensen in de Wajong en ondersteuning vanuit de gemeente voor mensen zonder arbeidsvermogen. Daarnaast zal er gekeken worden naar de vergoeding voor werkgevers die een werknemer in dienst nemen met een arbeidsbeperking.

OCTAS schetst deze drie varianten om tot een verbeterd arbeidsongeschiktheidsstelsel te komen. De impact van een nieuwe variant zal van grote invloed zijn op het huidige arbeidsongeschiktheidsstelsel, zowel voor de werkgever als voor de werknemer.

Het vervolg

Een rapport met de bovengenoemde drie varianten is overgedragen aan het ministerie van SZW. De financiële gevolgen van de drie varianten zijn nog niet in kaart gebracht. Het is nu aan het ministerie van SZW om dit verder op te pakken. Vervolgens zal het stelsel in openheid besproken worden met de sociale partners, uitvoeringsorganisaties, professionals, cliëntenorganisaties en de overheid om tot een verbeterd stelsel te komen. Het nieuwe stelsel is dus nog ver weg, maar de eerste stappen zijn gezet. We houden u op de hoogte over het vervolg!

Heeft u nog vragen over het toekomstige arbeidsongeschiktheidsstelsel? Neem dan vrijblijvend contact op met Joyce Govers-Trommelen via +31 41 641 06 41 of stuur een mail naar joyce.trommelen@newtone.nl